Angst in de shopping

Ineens stroomden er duizenden jongeren naar binnen. In bermuda’s, op teenslippers, met voetbalshirts of strakke hemdjes. Veel jongeren ook met een donkere huidskleur: ‘rechtstreeks uit de favela’, moeten veel klanten hebben gedacht.

Zoveel jeugd uit de armere wijken van de stad in een winkelcentrum dat toch voornamelijk gefrequenteerd wordt door de rijkere, vaak ook blankere lagen van de samenleving ? Dat kan maar één ding betekenen, in de ogen van veel Braziliaanse hogere middenklassers: arrastão, een massale overval.

Het was zaterdagmiddag, topdrukte in Shopping Metrô Itaquera, het winkelcentrum bij het stadion in São Paulo waar Nederland tijdens het WK op 23 juni tegen Chili speelt.

Arrastão

Brazilië is de afgelopen weken een paar keer opgeschrikt door het oude fenomeen van de ‘arrastão’.

Tijdens een warme feestdag zouden zwermen jongeren (vaak nog kinderen, volgens getuigen) uit de favelas van Rio over het strand zijn getrokken. Ze beroofden alles en iedereen, tenminste, dat dachten de duizenden strandgangers, veelal afkomstig uit de aangrenzende rijkere wijken van Rio.

Mensen begonnen te rennen, bezittingen in de hand, angst in de ogen. Een buitenlandse collega was er getuige van en schreef er dit blog over.

Er zijn ook beelden:

Het fenomeen van de massale roofpartijen was juist een beetje in de vergetelheid geraakt. Na de zogenoemde ‘pacificatie’ van veel favelas in de Zona Sul van Rio, het toeristische hart van de stad, waren er lange tijd geen meldingen meer van soortgelijke incidenten.

Maar nu, een klein halfjaar voor het WK begint, is het fenomeen ineens terug in de media. En dus in de hoofden van veel Brazilianen. Want zeg nou zelf: dat beeld van net lijkt toch wel erg veel op deze oude angstbeelden:

Wie dezer dagen langs het strand van Arpoador fietst (een aanrader, zie mijn reportage) valt meteen op dat er overal agenten met wapenstokken stoer lopen te doen.

Roof ?

Maar de vraag is wat er nu eigenlijk precies is gebeurd. Aanvankelijk ontkende de politie dat er in Rio sprake was geweest van een echte arrastão. Het zou gaan om kleine incidentjes.

Angst

In de deelstaat Espíritu Santo gebeurde op 30 november iets vergelijkbaars als in São Paulo afgelopen zaterdag. Ineens stroomden er hordes jongens een winkelcentrum in. De politie was er snel bij en trad hard op.

Tot grote vreugde van het overwegend witte winkelend publiek werden de vooral zwarte jongens als criminelen afgevoerd, met de handen op het hoofd en in een soort ‘chain gang’. Zie dit filmpje:

Maar van een arrastão was nooit sprake. De jongens waren juist op de vlucht voor de Militaire Politie, de beruchte Braziliaanse politie die verantwoordelijk is voor talloze mensenrechtenschendingen. Ze hadden een illegaal feestje gebouwd, met Baile Funk, muziek uit de sloppenwijken.

De feestgangers waren het winkelcentrum ingerend, uit angst voor de politie. Dat leverde op zijn beurt weer paniek op bij de shoppende consumenten. Zwarte jongeren die op je af komen rennen, dat is voor veel winkelende Brazilianen kennelijk reden om erg bang te worden.

Project X

Ook het incident van afgelopen zaterdag in São Paulo blijkt helemaal geen massale roofpartij te zijn geweest. Eerder een soort Braziliaanse variant van Project X, het Facebookfeest dat voor zoveel onrust zorgde in Haren. Via social media hadden liefhebbers van Baile Funk opgeroepen tot een illegal dansfeestje bij de shopping.

Daarmee vergeleken waren de naar schatting 6000 Braziliaanse jongeren tegenover het WK-stadion van São Paulo eigenlijk vrij braaf.
Er was een opstootje, er werden wat winkeldiefstallen gepleegd, dat was het. Hier kan je een video bekijken van afgelopen zaterdag

Lessen

De angst die het losmaakte zegt veel over dit land. Iedereen in Brazilië is bang. Iedere Braziliaan lijkt wel een extra antenne te hebben voor mogelijk gevaarlijke situaties. Op zich niet zo heel vreemd als je weet dat er jaarlijks rond de 50.000 mensen worden vermoord en roofovervallen zo’n beetje dagelijkse kost zijn.

Maar het angstgolfje van de afgelopen weken naar aanleiding van al die berichten over massale roofpartijen zegt, denk ik, ook heel veel over het racisme en de ongelijkheid in Brazilië. Die zijn altijd en overal latent aanwezig. Op de stranden in Rio of de shoppings van Sampa: als je goed kijkt misschien vooral de habitat van de lichtergekleurde hogere middenklasse.

Ik denk dat het winkelende publiek heel anders zou hebben gereageerd als er ineens hordes blanke jongeren het winkelcentrum in zouden zijn gerend. Vermoedelijk hadden de meesten van hen dan in eerste instantie gedacht aan de uitverkoop…