Waar zijn de boze Brazilianen?

Toen ik ongeveer een jaar geleden in Brazilië arriveerde, stonden de kranten er bol van. De rechtszaak tegen 25 ‘mannen met macht’ wegens corruptie. Op het beklaagdenbankje zaten ondermeer een aantal kopstukken van de PT, de regeringspartij: politici die onder president Lula onaantastbaar leken.

De held van die rechtszaak werd de ‘onkreukbare’ zwarte opperrechter Joaquim Barbosa, die door velen werd genoemd als een ideale toekomstige president van het land.

De beklaagden werden veroordeeld, zelfs José Dirceu, ooit rechterhand van president Lula.

Ik sprak destijds met hooggeleerde Brazilianen, corruptiebestrijders en collega’s over de mensalão (‘vet maandsalaris’), zoals deze zaak in de volksmond heet. Was dit het begin van een ommekeer in de Braziliaanse politiek? Zou dit een mijlpaal worden in de strijd tegen de corruptie?

Protesten

Afgelopen juni was de cultuur van corruptie onder Braziliaanse politici een van de belangrijkste oorzaken van de algehele onvrede. Honderdduizenden gingen de straat op om te protesteren tegen de slechte openbare voorzieningen, maar ook bijvoorbeeld tegen de straffeloosheid en tegen corruptie.

Braziliaanse politici leken onder de indruk. De president kondigde een pakket hervormingen aan, zelfs de zeer omstreden voorzitter van de Senaat barstte ineens van de politieke energie en er was een klimaat van optimisme. Gaat er nu eindelijk iets veranderen?

De protesten doofden langzaam uit, ook al is de onvrede er nog steeds. Alleen een kleine, harde kern van ontevreden Brazilianen gaat tegenwoordig nog de straat op.

En dus lijken Braziliaanse politici, rechters en ambtenaren zich weer enigszins op hun gemak te voelen. Slechte gewoontes van vóór de protesten lijken alweer voorzichtig in te slijten.

Huilebalk

Een voorbeeld.

De eerste gedetineerde parlementariër sinds de invoering van de democratie in 1988, Natan Donadon, mocht ondanks zijn veroordeling tot 13 jaar gevangenisstraf wegens corruptie (hij stal een kleine drie miljoen euro belastinggeld) zijn collega’s toespreken in het Huis van Afgevaardigden. Die moesten namelijk beslissen over zijn zetel.

Met tranen in zijn ogen beklaagde de veroordeelde crimineel zich over het leven achter de tralies en benadrukte dat zijn gezin niet rond zou kunnen komen zonder het riante parlementsledenloon.

Na een geheime stemming bleken zijn collega’s de veroordeelde parlementariër te steunen. Hij werd niet afgezet en z’n salaris wordt gewoon doorbetaald.

Opnieuw

Nog een voorbeeld dat illustratief kan zijn voor een terugkeer naar de ‘slechte gewoontes’ van voor de protesten van juni.

Deze week heeft ook het Hooggerechtshof van Brazilië gas terug genomen. In ieder geval in die ene, ooit zo hoopgevende mensalão zaak.

Twaalf van de 25 veroordeelde verdachten (waaronder Dirceu, de rechterhand van Lula) krijgen een nieuwe kans: hun zaak moet op punten overnieuw beoordeeld worden. Volgens veel kenners zal dat waarschijnlijk uitlopen op een lagere straffen. Een lagere straf kan betekenen dat de veroordeelden uiteindelijk alleen hoeven te overnachten in de cel.

Zeker is dat die nieuwe rechtszaak nog jaren kan duren, waarschijnlijk tot na 2016.

Met die beslissing heeft het Hooggerechtshof ongetwijfeld veel Brazilianen teleurgesteld.

Toch is het onwaarschijnlijk dat de Brazilianen nu weer massaal zo verontwaardigd zijn dat ze de spandoeken uit de mottenballen halen en de straat opgaan. Toen het nieuws bekend werd, gingen er tientallen mensen de straat op, hele kleine groepjes mensen dus. Waarom is de volkswoede van juni nu toch weer zo onzichtbaar ? Bovenstaande incidenten zouden heel goed kunnen dienen als aanleiding voor een opleving van betogingen, maar het blijft rustig.

Waarom?

Misschien wachten veel Brazilianen af hoe Dilma’s plannen uitwerken. De Braziliaanse president kondigde naar aanleiding van de manifestaties een heel pakket maatregelen aan, zoals bijvoorbeeld het ‘importeren’ van buitenlandse artsen om te helpen bij de problemen in de gezondheidszorg.

Dilma’s populariteit is in ieder geval weer aan het stijgen.

Misschien zijn veel Brazilianen ook een beetje bang om nog naar demonstraties te gaan. Op TV leken de manifestaties de laatste tijd steeds uit te lopen op gevechten tussen agenten en betogers. Veel mensen lijken de demonstraties nu te associëren met traangas, ME en molotovcocktails en dan is het een stuk minder aantrekkelijk om je spandoek te pakken en de straat op te gaan.

Het zou kunnen dat de massaliteit van de protesten direct gerelateerd is aan de hoeveelheid aandacht van (internationale-) media. De protestgolf van juni viel min of meer samen met de Confederations Cup, het voetbaltoernooi dat vaak wordt gezien als generale repetitie voor het WK (dat volgend jaar in Brazilie wordt georganiseerd zoals u ongetwijfeld heeft meegekregen).

Dat belooft nog wat voor het WK 2014: het lijkt meer dan waarschijnlijk dat er dan opnieuw veel mensen de straat op zullen gaan om de wereld te laten zien dat Brazilie nog lang niet ‘af’ is.

Van de andere kant: tijdens het bezoek van de paus, toen er ook hele volksstammen journalisten naar Brazilie gekomen waren, bleven echt massale protesten uit.

Een bevriende Braziliaan denkt dat het uitblijven van nieuwe protesten te maken heeft met een, in zijn ogen “irritant trekje” van zijn landgenoten: ze zijn snel uitgekeken op dingen. Een andere kennis denkt dat de manifestaties in juni ook een soort ‘carnavaleske happening’ waren, waar je bij geweest moest zijn, ook al had je geen idee waar het over ging. “Klik-klak, merci Kodak”: even een fotootje op Facebook zetten, ik was erbij en klaar…

Volgens mij is het gebrek aan een centraal thema en aan een centrale leiding ook een reden om thuis te blijven. Mensen zijn verdeeld, waarvoor gaan we nu precies demonstreren?

Hoe het ook zij: er zijn nog steeds genoeg redenen om je druk te maken over dit land. Dat is ook nog lang niet verdwenen. De Brazilianen zijn echt niet ineens tevreden over de kwaliteit van de openbare voorzieningen of over de betrouwbaarheid van hun politici. Daarom kan ik me niet voorstellen dat de betogingen geen vervolg krijgen. Het is gewoon wachten op de volgende onverwachte aanleiding. Toch?