Onthoofde scheidsrechter

Een scheidsrechter die werd onthoofd tijdens een potje voetbal: het was een luguber verhaal dat de hele wereld overging. Ik werd er via Twitter op gewezen en kon het nauwelijks geloven.

Want in Brazilië zelf had ik er tot op dat moment niets van gezien, gehoord of gelezen.

Het mij doorgestuurde bericht was kort en in het Engels, van een site die ik niet kende. Ik zocht de telefoonnummers van de betreffende lokale politie op en heb het nagebeld: een rechercheur (hij wilde anoniem blijven) bevestigde het verhaal.

Onthoofd

Een twintigjarige scheidsrechter stak een speler dood tijdens een potje voetbal bij het dorp Pio XII in de staat Maranhão, in het arme noordoosten van Brazilië. De broer van het slachtoffer en enkele andere toeschouwers, vooral familieleden en vrienden van de neergestoken speler, vielen de arbiter aan.

Hij werd gelyncht en zijn lichaam in stukken gesneden, zijn hoofd afgehakt en op een stok gespietst.

Filmpjes

Ongelooflijk akelig, en er waren ook nog filmpjes van te vinden op YouTube. Ik zet hier een link naar het belangrijkste filmpje, al is het niet de originele link, die is kennelijk verwijderd. Ik kan overigens niemand aanraden de beelden te bekijken: je ziet een romp op een soort operatietafel liggen en mensen er omheen duwen de afgesneden lichaamsdelen daar tegenaan. Je kan vrijwel nooit met zekerheid zeggen of dergelijke filmpjes echt zijn of niet, maar geloof me: deze ziet er akelig echt uit.

Op de site van het ‘ministerie van veiligheid’ van de betreffende deelstaat stond een persbericht over de zaak en ik zag al googelend ook foto’s zoals deze die het verhaal ondersteunen.

Een Braziliaans sensatieprogramma had er aandacht aan besteed en liet een verdachte aan het woord. De anonieme rechercheur vertelde me dat er inderdaad een man was gearresteerd, een broer van de doodgestoken speler.

Aandacht

Gebaseerd op die informatie schreef ik een stukje voor de site van de NOS, dat twee dagen lang bijzonder veel werd gelezen. Ik was natuurlijk niet de enige die er wat mee deed. Zo’n beetje alle grote internationale media besteedden er aandacht aan.

Maar in Brazilië bleef het opvallend stil.

Rick van Leeuwen schreef in HP/De Tijd een opiniestuk over de zaak. Hij vind die stilte in de Braziliaanse media opvallend.

Ik ook.

Al was het niet zo oorverdovend stil als van Leeuwen beschrijft (behalve de sensatiepers besteedden ook serieuzere media als Globo en kwaliteitskrant Estadão wel degelijk aandacht aan het verhaal), het blijft opmerkelijk hoe kort en zakelijk de meeste berichtjes waren.

De column van Van Leeuwen zette me aan het denken. Hoe ongelooflijk het verhaal ook klinkt, ik denk dus dat het echt gebeurd is, zelfs al ben ik niet persoonlijk afgereisd naar de plaats delict om het te onderzoeken. Dat is logistiek voor mij niet mogelijk (te duur, te ver, te druk met groter nieuws).

Maar waarom er hier nauwelijks interesse voor de voetbalmoord was, dat begrijp ik ook niet helemaal…

Geweld

Dat de slachtpartij op het voetbalveld meer heeft losgemaakt buiten Brazilië dan in dit enorme land zelf, is op zich misschien niet zo heel vreemd. Hier wordt relatief veel vaker gemoord en daarom krijgen niet alle moorden evenveel aandacht.

Deze specifieke moord was gruwelijk, maar gruwelijke moorden komen hier helaas wel vaker voor. Ik herinner me van eerder dit jaar bijvoorbeeld twee verschillende moordzaken waarbij het slachtoffer, in beide gevallen tandarts, levend in brand werd gestoken door overvallers.

Misschien zijn de Brazilianen teveel gewend geraakt aan geweld. Brazilië heeft een per-capita moordcijfer van meer dan 20 per 100.000 (cijfers variëren afhankelijk van welk jaar je neemt en welke organisatie je het vraagt, zie bijvoorbeeld deze tabel op Wikipedia).

Dat is veel meer dan Nederland (1.1 per 100.000 volgens diezelfde tabel van Wikipedia), maar ook meer dan bijvoorbeeld Irak, Afghanistan of Mexico, landen die vermoedelijk een stuk ‘gevaarlijker klinken’. Waarom dat zo is, is onderwerp van debat.

Herkenning

Geweld is hier wellicht ‘normaler’ dan bij ons (in de zin dat het vaker voorkomt), toch wil dat niet zeggen dat de gemiddelde Braziliaan zijn schouders er bij ophaalt. In tegendeel: er is enorm veel aandacht voor crimineel geweld in de media. Op televisie wemelt het van misdaadprogramma’s en reportages over vreselijke overvallen.

Kort voor het verhaal van de onthoofde scheidsrechter de wereld in geslingerd werd, stond in alle kranten een ander schokkend incident beschreven. Een 5 jarig jochie was door een overvaller doodgeschoten.

Daar was hier veel meer aandacht voor, maar dat gebeurde dan ook in São Paulo, bij mensen thuis. Dat is de angst van iedereen hier: ga maar eens kijken hoe mensen die het kunnen betalen zich vrijwillig opsluiten achter tralies en hekwerken in de rijkere delen van Braziliaanse steden.

Bovendien was het slachtoffer, dat jochie, een volstrekte onschuldige. In tegenstelling tot die scheidsrechter, die immers zelf ook iemand had vermoord.

Opvallend veel Brazilianen uit alle lagen van de bevolking willen strengere straffen voor misdadigers en ik denk dat de onthoofde arbiter door velen wordt gezien als een crimineel. Daar hebben veel mensen minder medelijden mee, daar identificeer je je ook niet zo snel mee.

Noordoosten

Veel mensen uit de grote steden in het zuiden identificeren zich toch al nauwelijks met hun landgenoten in het noordoosten, waar dit incident plaatsvond.

De moord gebeurde ‘heel ver weg’, in een staat die ook voor Braziliaanse begrippen gewelddadig is. Mensen uit het noordoosten zijn in het algemeen armer, zij zijn de migranten die de afgelopen decennia en masse naar de grote steden in het zuiden trokken en daar vaak in favela’s terechtkwamen. Ze staan laag op de sociale ladder van de Braziliaanse maatschappij, misschien speelt dat ook een rol.

Als de politie in de favela weer eens als een dolle hond tekeergaat, is daar nauwelijks enige ophef over bij ‘het grote publiek’. Maar als de Braziliaanse ME voor het oog van de camera en in het centrum van São Paulo demonstrerende jongeren uit de hogere middenklasse in elkaar slaat, leidt dat tot grote verontwaardiging bij pers en publiek. Over dit filmpje van politiegeweld in een arme wijk was veel minder te doen dan over deze foto van een jonge journaliste die opzettelijk door een agent in het gezicht was geschoten. Een rubberen kogel in haar geval, een dodelijk schot met scherp in het geval van de (onschuldige) man uit het eerste filmpje.

Zowel de gemiddelde journalist als de gemiddelde krantenlezer is  afkomstig uit die hogere middenklasse. En die scheidsrechter uit het noordoosten, dat was voor zover ik kan achterhalen iemand uit een andere, lagere sociale klasse.

Voor de hogere middenklasse in de steden voelt het misschien een beetje alsof dit in een andere wereld is gebeurd, met mensen waar zij vermoedelijk weinig empathie voor opbrengen. De kans dat iets dergelijks hen overkomt is uiteraard bijzonder klein, het is kortom ‘een incidentje’.

Misschien vragen zij zich juist af waarom de buitenlandse pers zo massaal op deze moord is ingegaan?