Op 13 mei 1888, vandaag precies 125 jaar geleden, schafte Brazilië als laatste land in de westerse wereld de slavernij af.
De ‘Lei Áurea’ (Gouden Wet) maakte een einde aan een eeuwenlange praktijk die tot op de dag van vandaag sporen heeft achtergelaten in de Braziliaanse maatschappij.
Niemand weet precies hoeveel slaven er door de eeuwen vanuit Afrika naar Brazilië werden gebracht, waarschijnlijk waren het er zo’n vier miljoen.
Dat is bijna 40% van het totale aantal slaven dat sinds Columbus naar het Amerikaanse continent, naar de ‘Nieuwe Wereld’, was gehaald.
Veel meer dus dan in de Verenigde Staten, waar slavernij overigens een kwart eeuw eerder was afgeschaft (slavernij was een van de oorzaken van de Amerikaanse Burgeroorlog).
In Brazilie schijnen tegenwoordig meer mensen met Afrikaans bloed te wonen dan in elk Afrikaans land behalve Nigeria.
Vrij
Slaven werden 125 jaar geleden bevrijd, maar ook aan hun lot overgelaten. Er kwamen miljoenen emigranten uit Europa en Azië, goedkope arbeidskrachten dus voor de voormalige slavenhouders.
Veel vrije slaven hadden geen werk en inkomen, geen opleiding, geen kans. Tot op de dag van vandaag vormen Afro-Brazilianen sociaal-economisch gesproken de onderkant van deze maatschappij.
Er zijn meer erfenissen van het slavernijverleden, soms op onverwachte plaatsen.
Extra kamertje
Tijdens onze zoektocht naar een woning in São Paulo ontdekten mijn vrouw en ik dat vrijwel alle appartementen een klein extra kamertje met badkamer hadden voor de inwonende dienstmeid. Voor haar en ander personeel is er vaak ook een dienstingang, ergens in de buurt van de keuken.
Voor de goede orde: het gaat dan om appartementjes van pak ‘m beet zestig vierkante meter, gewoon typische middenklasse woningen (naar Nederlandse maatstaven).
Gegoede Brazilianen (meestal blank) zijn er aan gewend dat een huishoudster (meestal zwart) thuis de rotzooi opruimt, op de kindertjes past, kookt… Wat mij betreft een niet al te subtiele herinnering aan de slavernij.
Rechten
Jarenlang hadden de empregadas (vrijwel al het personeel in de huishouding is vrouw) minder rechten dan gewone werknemers. Dat is pas sinds een paar weken voorbij.
Dit overblijfsel van slavernij lijkt sowieso langzaam te verdwijnen, aangezien de huishoudster steeds duurder is geworden.
Dankzij de economische groei zijn er betere banen, er is tegenwoordig een heus tekort aan huishoudsters en dat heeft de prijs flink opgedreven.
Gouden tijden voor afwasmachinefabrikanten, zou je denken: de verwende Braziliaanse middenklassers zal steeds vaker zelf de afwas moeten doen.
Racisme
Veel Brazilianen zijn beledigd als ze dit lezen: ze vinden dat er in hun land nauwelijks racisme is.
En inderdaad zijn opvallend veel Brazilianen van gemengd bloed, zie je Afrobrazilianen gemoedelijk biertjes wegtikken met Aziatische en Europese Brazilianen en wonen er ook blanken in favelas.
Maar verreweg de meeste huishoudsters zijn dus zwart, de meeste politici juist niet en als je op de betere universiteit rondloopt zie je vrijwel uitsluitend blanke studenten. Zwarte jonge mannen belanden vaker in de cel en worden vaker vermoord, eerder aangehouden door de politie…
Kortom: 125 jaar na de afschaffing van slavernij is de erfenis van dat verleden nog overal zichtbaar.
Marc Bessems 